Mentale gezondheid en leefstijl: onlosmakelijk met elkaar verbonden

Mensen met een mentale kwetsbaarheid ervaren vaak lichamelijke klachten. Soms als bijwerking van medicatie, maar ook doordat goede zelfzorg een hele uitdaging kan zijn. Die fysieke klachten zijn van negatieve invloed op de geestelijke gezondheid. Andersom beïnvloeden psychische aandoeningen ook de lichamelijke gezondheid. Daarom startte GGZ Drenthe het MOPHAR-project; een onderzoek en leefstijltraining waarmee zij lichamelijke bijwerkingen en klachten in kaart brengen, en zoveel mogelijk verminderen.

MOPHAR staat voor Monitoring Outcomes of Psychiatric PHARmacotherapy en is een vrijwillig programma van GGZ Drenthe om de monitoring en behandeling van lichamelijke bijwerkingen van medicatie te verbeteren. Het project onderzoekt de fysieke gevolgen van medicatiegebruik bij mensen met een bipolaire, stemmings-, of angststoornis. Dit om tijdig in te kunnen grijpen en de standaard zorg voor individuele patiënten beter af te stemmen. Een belangrijk onderdeel daarvan is de inzet op een gezonde leefstijl.

Lichamelijke klachten door medicatie

Nicolette Moes is projectleider (en leefstijlcoach) van het MOPHAR-team, bestaande uit Danielle Cath (psychiater bijzonder hoogleraar GGZ innovatie), Bennard Doornbos (psychiater), Arne Risselada (apotheker Wilhelmina Ziekenhuis Assen), Maaike van Veen (psychiater), Erwin Norder (verpleegkundig specialist), Ellen Visser (datamanager) en Maartje Hofman (onderzoeksmedewerker).

“Hans Mulder was in 2015 de apotheker van GGZ Drenthe. Het viel hem op dat we niet wisten welke invloed het medicijngebruik had op het gewicht van onze cliënten. Dankzij hem kwam in elke behandelkamer een weegschaal te staan en ontstond het idee voor onderzoek naar lichamelijke klachten (door medicijnen) bij mensen met een mentale kwetsbaarheid.”

Vicieuze cirkel van klachten doorbreken

Mensen met psychische klachten hebben vaak problemen met hun lichamelijke gezondheid. Dat kan een gevolg zijn van het medicijngebruik. Die fysieke klachten zijn ook van negatieve invloed op hoe iemand zich voelt en functioneert.

Andersom beïnvloeden psychische klachten ook de lichamelijke gezondheid. Zo kunnen mensen met een mentale kwetsbaarheid ongezonder gaan eten, minder bewegen en slechter slapen waardoor ze zich moe of uitgeput voelen. Dat houdt de vicieuze cirkel in stand.

Voor de behandeling van psychische klachten is het daarom belangrijk een compleet beeld te hebben van iemands lichamelijke gezondheid, leefstijl en medicijngebruik. Want daarmee wordt onder andere helder welk effect medicijnen hebben op iedere individu en kun je met gepersonaliseerde zorg de bijwerkingen zoveel mogelijk tegengaan om de cirkel te doorbreken.

Leefstijltraining: voor lijf én hoofd

Dat doet GGZ Drenthe onder andere met een leefstijltraining, welke onderdeel is van het MOPHAR-project. De training is niet verplicht voor cliënten, maar deelname wordt wel gestimuleerd. Want voeding, beweging, slaap en zingeving dragen allemaal bij aan hoe we ons voelen. Zowel lichamelijk als mentaal.

Nicolette: “Natuurlijk vinden sommige cliënten het spannend om mee te doen of een hele opgaaf. Het is dan aan ons om dat op de juiste manier te begeleiden. Elke stap naar een betere gezondheid is er één. Een positieve beweging op het ene vlak, zorgt vaak ook voor beweging op een ander vlak.”

De training duurt 18 weken, maar ziet er voor elke client anders uit. “Iedereen heeft zijn eigen proces en doel. De focus ligt op wat de cliënt wil veranderen,” legt Nicolette uit. “Dat kan gericht zijn op voeding en beweging, maar ook op een andere daginvulling of het ontwikkelen van een positief zelfbeeld.

Het hoeft niet groots te zijn, want het is vooral de beweging die we in gang willen zetten. Elke dag twee glazen cola minder en een glas water extra, is ook al een verbetering voor de lichamelijke gezondheid,” benadrukt Nicolette.

Deelnemer Alice: “Het heeft mij veel vertrouwen gegeven”

Alice is één van de 55 deelnemers aan de leefstijltraining. “Anderhalf jaar lang zat ik door mijn bipolaire stoornis thuis op de bank. Met mijn 350 stappen per dag wist ik dat er iets moest veranderen. Maar hoe? De stap naar bijvoorbeeld de fysio was voor mij te groot.”

De training van de ggz leek haar wél geschikt: laagdrempelig en met gelijkgestemden. “In eerste instantie wilde ik wat kilo’s kwijtraken en daarmee ook de overmatige transpiratie aanpakken. Totdat iemand tegen mij zei: maak van je gewicht geen doel, maar richt je op meer beweging. Dan komt het afvallen vanzelf. Die opmerking gaf veel vertrouwen.”

Door het bijhouden van een eetdagboek lukte het Alice om meer grip te krijgen op haar eetpatroon. Daarnaast hielp een stappenteller om meer te bewegen. “Natuurlijk gaat dat de ene dag beter dan de ander. Maar lukt het bijvoorbeeld qua voeding niet, dan doe ik een extra blokje om met de hond of parkeer mijn auto net iets verder van de supermarkt. Een kleine stap, maar een grote winst.”

Wat de training Alice heeft gebracht? “Ik ben mij bewuster van wat ik eet en hoeveel stappen ik elke dag zet. Hoewel het transpireren niet weg is, is het wel minder. Ik voel mij meer ontspannen. Mijn stoornis blijft natuurlijk, maar het lukt mij inmiddels om minder streng te zijn voor mezelf en me aan te passen aan hoe ik mij die dag voel. En om mijzelf in mijn nekvel te grijpen als dat nodig is,” voegt ze er lachend aan toe.

Over de opzet van de leefstijltraining is Alice positief: “Die vond ik heel prettig, omdat de nadruk ligt op wat jij als persoon nodig hebt. Tegelijkertijd heb je veel aan elkaar als groep. Want hoewel je allemaal een andere uitgangspositie hebt, herken je elkaar in de kwetsbaarheid. Dat voelt veilig, respectvol en motiveert. Ik kan het iedereen aanraden.”

Maak sturen op gezonder leven vanzelfsprekend

Dat mentale gezondheid en leefstijl met elkaar verbonden zijn, is voor de meeste ggz-professionals geen verrassing. Toch zien we dat sturen op leefstijl – om zowel de lichamelijke als mentale gezondheid te verbeteren – bij de meeste ggz-aanbieders nog niet vanzelfsprekend is.

“Dat komt enerzijds omdat er weinig bekend is over hoe je dit implementeert in de dagelijkse zorg voor cliënten. Anderzijds doordat veel professionals het spannend vinden om te kijken naar de eigen gewoontes om een voorbeeld te zijn voor de ander,” legt Nicolette uit.

Toch is het nodig om van leefstijl een belangrijk onderdeel te maken in het herstelproces. Nicolette: “Mensen komen tenslotte bij ons om te herstellen. Al onze 55 deelnemers maken kleine of grote veranderingen door. Dat maakt het de moeite waard om ermee aan de slag te gaan. En dat kan morgen al. Met kleine stapjes.”

Een must voor elke ggz-instelling

Het MOPHAR-project van GGZ Drenthe laat zien dat lichamelijke en geestelijke gezondheid niet zonder elkaar kunnen. Mensen met psychische klachten hebben vaak ook problemen met hun lichamelijke gezondheid, en andersom.

Het is daarom belangrijk om een compleet beeld te hebben van iemands lichamelijke gezondheid, leefstijl en medicijngebruik om zo de vicieuze cirkel van klachten (door medicijngebruik) te doorbreken.

Het systematisch monitoren van lichamelijke bijwerkingen van medicatie en het aanbieden van leefstijltraining kan helpen om de fysieke gezondheid van mensen met een mentale kwetsbaarheid te verbeteren en zo hun algehele welzijn te bevorderen. Een must voor elke ggz-aanbieder.

Heb je een vraag over MOPHAR of wil je meer weten over leefstijltraining in het algemeen? Mail naar mophar@ggzdrenthe.nl of naar nicolette.moes@ggzdrenthe.nl