Implementatie Zorgstandaard Acute Psychiatrie: Een Prestatie van Formaat

Wie de recente berichtgeving volgt, kan de indruk krijgen dat ons zorgsysteem tekortschiet in het bieden van de juiste hulp aan mensen in acute psychische nood. Dit doet echter geen recht aan de grote inspanningen die de ggz, samen met ketenpartners zoals politie, GGD en huisartsen, al jarenlang levert.

Samenwerking in de GGZ voor Acute Zorg

Door deze samenwerking wordt er in heel Nederland gestreefd naar dezelfde hoge kwaliteit van zorg bij acute psychiatrische nood, zodat patiënten sneller op de juiste plek terechtkomen. Met het implementeren van de Zorgstandaard Acute Psychiatrie (ZAP) heeft het werken in de crisisdienst een indrukwekkende evolutie doorgemaakt. En deze evolutie gaat door, want er is nog genoeg te winnen.

Evolutie van de crisisdienst: van chaos naar structuur

"Het was eigenlijk een zooitje." omschrijft Jeroen Zoeteman, directeur Behandelzaken bij Arkin, spoedeisende psychiatrie Amsterdam, de situatie jaren geleden, vóór het ontwikkelen van de Generieke Module Acute Psychiatrie (GMAP) die later Zorgstandaard Acute Psychiatrie (ZAP) ging heten. Verschillende regio’s hanteerden eigen werkwijzen, wachttijden verschilden enorm, en het was onduidelijk wie bij een crisis ter plaatse kwam. Zoeteman was en is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de ZAP, die, zo blijkt uit onderzoek bij de leden van de Nederlandse ggz, volledig geïmplementeerd is.

Verbeteringen in Acute Psychiatrische Zorg

Om maar een voorbeeld te noemen: Waar psychiatrische beoordelingen vroeger vaak in een politiebureau plaatsvonden, worden patiënten tegenwoordig in speciaal ingerichte beoordelingsruimtes gezien. Het merendeel van de patiënten beoordeelt men zelfs in de thuisomgeving. Dit zorgt voor een veiligere en menselijkere omgeving voor zowel de patiënt als de zorgverlener. Daarnaast is de betrokkenheid van naasten bij de zorgverlening enorm toegenomen, wat bijdraagt aan betere zorgresultaten. "Het meest lastige was om consensus te krijgen voor iets waar zoveel ketenpartners bij betrokken zijn," vertelt Zoeteman. Toch is er nu een gestructureerde aanpak waarbij professionals werken op basis van een triagewijzer en vastgelegde normen. Dit betekent dat:

• Patiënt is sneller op de juiste plek: goede triage zorgt voor de juiste zorg bij de hulpvraag.
• Betere samenwerking tussen ggz en andere hulpdiensten: "We hebben steeds gekeken naar drie casussen: een persoon met onbegrepen gedrag bij de politie, een suïcidale patiënt bij de huisarts en iemand met een verslaving in de maatschappelijke opvang. Vanuit die drie scenario’s is de zorgstandaard ontwikkeld," aldus Zoeteman. Elke zorgregio richt deze samenwerking op maat in.
• Meldingen worden beter geregistreerd: Er wordt systematisch bijgehouden hoeveel meldingen binnenkomen, hoe snel deze worden opgevolgd en wat de uitkomsten zijn. Ook de triage gebeurt volgens een eenduidige systematiek.
• Kwaliteit van zorg constant wordt geëvalueerd: Doorlopend verzamelen van data helpt om te kijken waar verbeterpotentieel zit en hoe de crisisdienst verder geoptimaliseerd kan worden.

De impact van de ZAP is breed voelbaar. "Het heeft ons geholpen om beter samen te werken met politie en ziekenhuizen. We kunnen nu vergelijkbare data gebruiken om keuzes te maken, net zoals de acute somatische zorg dat al doet. Dit geeft ons inzicht in bijvoorbeeld hoeveel meldingen er zijn, hoe vaak beoordelingen plaatsvinden en wat daar vervolgens mee gebeurt. Met die kennis kunnen we de zorg steeds verder verbeteren en onszelf nieuwe ambitieuze doelen stellen," stelt Audrey van Schaik, bestuurder van GGZ Rivierduinen, praktiserend psychiater én voorzitter van het Winning team Acute ggz van de Nederlandse ggz.

Zorg om mensen met onbegrepen gedrag

De urgentie om te blijven ontwikkelen is groot vindt van Schaik: "Kijk naar de discussie over ‘mensen met onbegrepen gedrag’ in de media. We moeten zorgen dat onze antwoorden gebaseerd zijn op feiten, niet alleen op onderbuikgevoelens.” De toenemende maatschappelijke intolerantie en het politieke klimaat is een zorg bij zowel van Schaik als Zoeteman.

De vinger wijst vaak naar de ggz, maar veel van de mensen met onbegrepen gedrag die betrokken zijn bij incidenten, waren nooit in beeld bij de ggz of hebben geen psychiatrische problematiek. De hele keten verdient hier dus aandacht aldus van Schaik: “Hoe kunnen we ons zorgaanbod blijven aanpassen aan de vraag? De ZAP helpt ons daarbij, omdat het niet alleen een zorgstandaard is, maar een levend document dat meebeweegt met de praktijk."

Toekomstige uitdagingen: uitwisseling en arbeidskrapte

"Geen enkele andere zorgstandaard is zo écht geïmplementeerd als de ZAP," durft van Schaik te beweren. "Dat is een enorm compliment waard. De ZAP heeft ons gebracht waar we nu staan: een gezamenlijke, professionele standaard voor de acute psychiatrie die écht wordt toegepast in de praktijk. Maar we zitten niet stil. We blijven continu kijken: waar zit het nieuwe verbeterpotentieel?"

Ondanks de vooruitgang in de acute ggz blijven er grote uitdagingen bestaan. Zo blijft de krapte op de arbeidsmarkt een groot probleem. "Je moet eigenlijk mensen vrij roosteren, zoals de brandweer. Je weet niet of ze het druk krijgen, maar als het druk is, moeten ze op tijd zijn. Dat vraagt om overcapaciteit en die moet je organiseren," benadrukt Zoeteman.

Toch is er vooral reden voor optimisme. "De samenwerking binnen de acute ggz is beter dan ooit en instellingen die vroeger als concurrenten opereerden, werken nu samen om de zorg te verbeteren," aldus van Schaik. Er wordt nagedacht over het delen van crisisbedden en het centraliseren van achterwachtdiensten, om de kwaliteit van zorg hoog te behouden in tijden van schaarste. Daarnaast werken we aan aansluiting op de regionale zorg coördinatie-voorziening en data delen via het Landelijk Platform Zorgcoördinatie (LPZ).

De implementatie van de ZAP laat zien dat het mogelijk is om binnen de acute ggz tot landelijke standaardisering te komen. "De crisisdienst is het kloppende hart van de acute psychiatrie en moet dat ook in de toekomst blijven," concludeert van Schaik.