Mentale gezondheid is van ons allemaal, de ggz doet maar een stukje

Het Integraal Zorgakkoord (IZA) heeft als doel om de zorg goed, betaalbaar en toegankelijk te houden. Speerpunten voor de ggz zijn het opzetten van het verkennend gesprek en de mentale gezondheidsnetwerken, het beschikbaar houden van de cruciale ggz, het terugbrengen van de wachttijden, het aantrekkelijk maken van werken in de zorg en de digitalisering van zorg.

De regioverhalen bieden inspiratie voor professionals die betrokken zijn bij de uitvoering van het IZA. Dit keer staat de schijnwerper op Zuid-Limburg. Daar werkt MET ggz samen met partners aan de nieuwe ggz. Vanuit die samenwerking is een transformatieplan mentale gezondheid geschreven. In dit artikel gaan we in op het uniform instroommodel mentale gezondheid, één van de drie onderdelen van dit plan.

‘In Limburg en zeker ook in Zuid-Limburg hebben we te maken met een toenemende vraag naar zorg én met een personeelstekort. Dus alle ontwikkelingen die zich in de rest van het land voordoen, doen zich in Zuid-Limburg ook voor. En vanwege de dubbele vergrijzing in combinatie met de sociale problematiek staan wij altijd bovenaan op de verkeerde lijstjes.’ Die dubbele vergrijzing is al jaren aan de gang maar de combinatie met het personeelstekort maakte het een paar jaar geleden des te urgenter om in actie te komen, vertelt Anja Pijls, bestuurder bij MET ggz

Daaruit is de nieuwe ggz ontstaan, een samenwerking waarin onderzocht is hoe de ggz op een andere manier vormgegeven kon worden. ‘Ik denk dat Zuid-Limburg zich daarom ook kenmerkt door samenwerkingen binnen en tussen domeinen, die daar al voor het IZA gaande waren’, gaat Anja verder. ‘Met de ggz-instellingen, met de huisarts, met het sociaal domein en met ervaringsdeskundigheid waren we al op kleinere schaal aan het experimenteren met anders werken. Dat was al een soort van kwartiermaken.

De nieuwe ggz experimenten werden op beperkte schaal uitgevoerd, uit eigen middelen van de aangesloten organisaties. Een onderdeel van de werkwijze was de herstelondersteunende intake die door ervaringsdeskundigen en zorg en welzijn professionals in enkele huisartsenpraktijken werd vormgegeven. Opschalen was vanwege oplopende frictiekosten niet haalbaar. Maar die contacten en samenwerkingen maakten denk ik wel dat we met de komst van het IZA sneller van start konden gaan. Omdat we elkaar ook al gevonden hadden op andere vraagstukken, waaronder ook de wachtlijstaanpak in de regio.’

Financiële structuur belemmert

Het IZA zorgt ervoor dat bestaande initiatieven in de transformatieplannen opgenomen kunnen worden. Voor de verdere ontwikkeling en opschaling kan een beroep gedaan worden op de transformatiemiddelen. Het transformatieplan voor mentale gezondheid is bijna klaar. ‘En ondertussen zijn we al begonnen, vervolgt Anja. ‘Als één van de weinige regio's voordat de transformatiemiddelen zijn goedgekeurd. Dat betekent dat wij als organisaties garant staan voor de kosten die we nu maken. Dat is een risico dat we nemen omdat we geloven dat we de juiste dingen aan het doen zijn. Maar de manier waarop de financiële structuur is ingericht rondom de transformatieplannen, vind ik niet passend.’

Breed kijken naar wat de hulpvrager nodig heeft

Voor de eerste twee onderdelen (preventie en ervaringsdeskundigheid) worden de implementatieplannen nog geschreven. Het uniform instroommodel mentale gezondheid is al van start gegaan, dit jaar worden de eerste 500 verkennende gesprekken gefinancierd door de zorgverzekeraars. De kern van het uniform instroommodel mentale gezondheid is dat de hulpvrager in plaats van direct een doorverwijzing naar de ggz te krijgen, eerst een aantal stappen doorloopt waarbij samen breed wordt gekeken naar wat de hulpvrager nodig heeft. Soms is dat de ggz, maar de oplossing kan net zo goed in het sociaal domein, in het netwerk van de patiënt of bij de patiënt zelf liggen.

Onderdeel van het model is het verkennend gesprek dat plaatsvindt vóór een verwijzing naar de ggz. De huisarts of POH meldt de hulpvrager digitaal aan waarna een verkennend gesprek wordt gepland. Bij dit gesprek sluiten naast de hulpvrager ook een vertegenwoordiger uit de ggz en vertegenwoordigers uit het sociaal domein aan. De eerste ervaringen zijn positief en partijen leren veel van elkaar. Ze kijken anders naar de vraag en leren elkaars taal beter spreken. De ambitie is ook om ervaringsdeskundigen in te zetten, alles in het licht van leren en ontwikkelen.

Netwerk van hulpverleners rondom huisarts

Diederd Kronjee is huisarts in Sittard en betrokken bij de zorggroep in de regio. Hij is enthousiast over het uniform instroommodel mentale gezondheid. ‘Wat ik mooi vind aan deze benadering, is dat de behoefte van de patiënt centraal staat en niet de casuïstiek waar jij als zorgverlener tegenaan loopt.’ Patiënten reageren positief als Diederd de mogelijkheid van het verkennend gesprek voorstelt. ‘Ze begrijpen wel dat het voor hun problematiek noodzakelijk is dat er wat beter en breder gekeken wordt. Het gaat natuurlijk vaak om mensen die al vaker om hulp hebben gevraagd of zelfs al uitgebreid in behandeling zijn geweest. En die snappen dat, om zorgvuldige vervolgstappen te zetten, het nodig is wat beter stil te staan bij de echte hulpvraag’. Diederd zelf heeft ook profijt van deze manier van werken. Er is een netwerk ontstaan rondom zijn praktijk van hulpverleners met wie hij korte lijnen heeft en van wie hij weet wat ze doen. Ze leren van elkaar.

Diederd: ‘Dat levert niet alleen wat op voor de betreffende patiënt maar eigenlijk voor alle patiënten. Omdat ik zelf beter op de hoogte ben van wat er aan hulp mogelijk is. Ik gebruik nog wel eens het voorbeeld van een man die ik al jaren ken met ernstig depressieve klachten vanwege een zeer traumatische jeugd. Hij heeft al veel behandelingen gehad, maar hij schoot daar in zijn leven niet veel mee op. Op een gegeven moment hebben we wat langer gesproken over de vraag ‘wat wil je eigenlijk met hulp bereiken?’ Toen kwam hij met een hele concrete hulpvraag, hij wilde gesteund worden in depressieve periodes. Vervolgens is hij naar een ervaringsdeskundige organisatie gegaan. En na verloop van tijd zei hij tegen me ‘dit is het beste wat ik ooit heb ervaren’. Dit staat in geen enkele richtlijn van de huisarts. En als ik mijn netwerk niet had gehad, had ik hier niet van geweten. Dat is wat het voor de patiënten en dus voor mijn praktijk oplevert.’

Transformatie moet ook plaatsvinden bij gemeentes en in sociaal domein

Ook Anja Pijls hoort positieve verhalen over de eerste resultaten. Na de eerste 100 verkennende gesprekken vindt een organisatorische en financiële evaluatie plaats. En na de afgesproken 500 ook. Ook wordt er nagedacht over de financiering, over de aansprakelijkheid, over de governance, over een klachtenregeling. Wat verwacht Anja van de verdere ontwikkelingen? ‘Ik denk dat we de impact op het sociaal domein goed moeten monitoren. De transformatie gaat niet alleen plaatsvinden in de ggz. Die gaat ook plaatsvinden bij gemeentes en in de diversiteit van het sociale domein zelf. Transformeren doe je samen. De terugkerende vraag voor alle betrokkenen zal steeds gericht zijn op hoe het ook anders kan. Ten aanzien van mensen met verward gedrag wordt er vaak naar de ggz gekeken omdat het beeld heerst dat mentale gezondheid van de ggz is. Terwijl het in feite een domeinoverstijgende uitdaging is die je per definitie alleen integraal kan oplossen. Dit gezamenlijk besef is de gewenste beweging.’

Transparantie in de samenwerking is belangrijk

Op de vraag of Anja vindt dat het IZA bijdraagt aan de verandering die op gang moet komen, is het antwoord ja. Anja: ‘We werkten natuurlijk al samen, maar aan het Integraal Zorgakkoord zit een niet vrijblijvend karakter waardoor partijen aan tafel komen en ook blijven. We hebben nadrukkelijk in het transformatieplan opgenomen dat we elkaar aanspreken en dat we onze interne organisaties optimaliseren. En wat belangrijker is, is dat we daar transparant over gaan zijn. Dan ontstaat er ook meer begrip en de kans om van elkaar te leren.’

Maak de onderstroom bespreekbaar

‘Ik denk dat het vooral ook belangrijk is om de onderstroom in de bestuurlijke gesprekken bespreekbaar te maken. Je mag het wél hebben over de zorgen en de risico’s voor de continuïteit, ook al is de euforie en de motivatie voor de verandering evident. Voor het slagen van de transformatie gaat het niet alleen om de hard controls zoals regels, procedures, plannen, maar ook om die soft controls, waaronder vertrouwen, respect, aandacht. Het is belangrijk om óók alert te zijn op die zachte kanten van de samenwerking en de juiste balans te zoeken in het goede gesprek.’