Hoe Nederland mentaal veerkrachtig wordt

Er is niets nieuws onder de zon: voorkomen is altijd beter dan genezen. Dat geldt ook voor psychische problemen en aandoeningen. Toch is de zorg daar niet op ingericht, ook de ggz niet. Dat moet en kan beter.

Er is nauwelijks aandacht voor preventie en vroege signalering van psychische problemen. Pas als sprake is van een diagnose, kan de behandeling van start gaan. Dat is onnodig laat: psychische problemen kunnen dan al uitgegroeid zijn tot complexe zorgvragen of zelfs chronische aandoeningen. En ze hebben al tot maatschappelijke uitval geleid. Dat heeft in alle opzichten een nadelige impact op levenskwaliteit. Van de personen om wie het gaat en op die van hun naasten.

Maatschappelijk rendement

Die nadelige impact reikt nog verder. Waar de medisch-specialistische zorg bijvoorbeeld een relatief oudere doelgroep behandelt, is dat voor de ggz anders. De grootste groep cliënten en patiënten in de ggz bevindt zich in de leeftijdscategorie tussen de 20 en 45 jaar. Als zij maatschappelijk actief kunnen blijven, heeft dat ook maatschappelijk grote effecten. Niet alleen voorkomen we met preventie en vroege signalering hogere zorguitgaven in een latere fase, ook de maatschappelijke kosten als geheel nemen af. Want de arbeidspopulatie wordt mentaal gezonder en de arbeidsproductiviteit hoger. Uit onderzoek van TNO blijkt dat op dit moment 22% van het arbeidsverzuim gerelateerd is aan psychische klachten. Door te werken aan mentale veerkracht en er vroeg bij te zijn kan arbeidspotentieel behouden blijven.

Investeringen in preventie blijven achter

De voordelen zijn evident. Toch wordt er nog veel te weinig aan preventie en vroege signalering gedaan. Preventie en vroege signalering bevinden zich op de grens van de Zorgverzekeringswet, de Wet maatschappelijke ondersteuning en de Wet publieke gezondheid. Doordat de baten van preventie en vroege signalering doorgaans niet of pas veel later terechtkomen bij de partij die daarvoor de kosten maakt, blijven investeringen in preventie en vroege signalering ver achter. Niemand voelt zich verantwoordelijk om de leiding te nemen. Dat moet en kan beter.

Maak gemeenten en zorgverzekeraars samen verantwoordelijk

Het pleidooi van de Nederlandse ggz is om gemeenten en zorgverzekeraars samen verantwoordelijk te maken voor grootschalige inzet op preventie, vroege signalering en leefstijlondersteuning. Door hun middelen samen te voegen kunnen zij gericht en substantieel investeren en daadwerkelijk het verschil maken. Bovendien plukken deze partijen in dit stelsel op termijn de vruchten van een lagere zorgvraag. Samen kunnen zij afspreken wie welke bijdrage aan preventie en vroege signalering levert. Als klachten niet de kans krijgen uit te groeien tot langdurige problemen, vergroten we het persoonlijk welbevinden.

Ggz-expertise breed beschikbaar maken

De expertise die in de ggz beschikbaar is, moet eenvoudig toegankelijk zijn voor onder meer huisartsen en wijkteams. Zij kunnen met de zogenaamde consultatiefunctie laagdrempelig ggz-expertise inschakelen. Zo wordt kennis uit de ggz gedeeld. Voor preventie en vroege signalering is dat essentieel. De consultatiefunctie helpt onder meer om cliënten bij huisartsen in zorg te houden, de specialistische behandeling zo kort als kan te laten duren en cliënten direct op de juiste plek te krijgen. Het vergoeden van de inzet van onder meer psychiaters en psychologen voor deze consultatiefunctie maakt nog geen deel uit van het huidige stelsel. Om de ggz-expertise via de consultatiefunctie te delen met andere partijen in het netwerk van zorg en ondersteuning is de invoering van een betaaltitel noodzakelijk. Die noodzaak is al onderkend in het Bestuurlijk akkoord geestelijke gezondheidszorg 2019-2022, maar de uitvoering komt nog niet van de grond.

Vormgeven preventie en vroege signalering

Preventie en vroege signalering kunnen vervolgens verder vorm krijgen door:

• via educatie de mentale vaardigheden van jongeren en volwassenen te vergroten (onder meer door een brede inzet van Mental Health First Aid, de ‘EHBO’ bij psychische problemen);
• landelijk screeningsprogramma’s in te zetten voor vroege signalering bij jongeren, omdat de meeste psychische aandoeningen zich ontwikkelen vóór het 25^e levensjaar;
• op maat gesneden (verslavings)preventie bij risicogroepen;
• samen met Samen Sterk zonder Stigma vol in te zetten op destigmatiseren: leven met een psychische kwetsbaarheid is normaal en hoeft een zinvol leven met maatschappelijke participatie beslist niet in de weg te staan;
• een Preventieakkoord Mentale Gezondheid te sluiten, samen met onder meer werkgeversorganisaties, onderwijsinstellingen, woningcorporaties en kennisinstituten.

Als maatschappelijke organisaties elkaar daarin weten te vinden, werken we samen aan een mentaal veerkrachtige en inclusieve samenleving. Daarin is meer ruimte voor ondersteuning en is minder vaak (medische) behandeling noodzakelijk. De Nederlandse ggz wil zich daar samen met partners van harte voor inzetten.

Doe je mee?

Deel je deze koers? Doe en denk mee met de Nederlandse ggz!

Grootschalige inzet op preventie, vroege signalering en leefstijlondersteuning is één van de drie lijnen die de Nederlandse ggz schetst in haar plannen om de ggz te verbeteren. Lees het volledige paper Geestelijke gezondheidszorg: op maat én op tijd, dat in samenwerking met leden tot stand is gekomen.