Mentale veerkracht moeten we leren

Wil je ergens beter in worden, dan zul je moeten oefenen. We leren het onze kinderen op ieder gebied, behalve op dat van mentale veerkracht. En dat is opmerkelijk in een land van vooruitgang, welvaart én toenemende psychische problematiek. Waar veel aandacht en geld uitgaat naar fysieke gezondheid, pleiten Jacobine Geel, Joep Verbugt en Timo de Grefte juist voor een breed offensief om mentale veerkracht mogelijk te maken. Waarin zowel politiek, zorgaanbieders, stakeholders en publiek een belangrijke rol spelen.

Bij meer dan de helft van het aantal ziekmeldingen, spelen psychische oorzaken mee. De grootste daarvan is de mentaal uitputtende samenleving, welke wij zelf hebben gecreëerd. Tegelijk ligt hier ook de oplossing; het vraagt om een verandering in de manier waarop we samenleven, in wat we doen, denken, delen, voelen en willen. Maar hoe bereik je dat? Hoe kun je mentale vooruitgang bewerkstelligen?

Het is deze vraag waardoor de Denktank Mentale Vooruitgang is ontstaan en het onlangs verschenen boek – met gelijknamige titel – tot stand is gekomen. Op 18 maart 2021 overhandigde de denktank het boek aan demissionair staatssecretaris VWS Paul Blokhuis.

Aanjager van versterking en destigmatisering
Medeoprichter (en voormalig bestuursvoorzitter GGzE) Joep Verbugt ziet hierin een belangrijke rol voor de geestelijke gezondheidszorg: “Wij zijn de aanjagers en moeten laten zien dat we, als samenleving, mentale veerkracht kunnen versterken. Dat materiële vooruitgang alleen niet zaligmakend is, en in evenwicht moet worden gebracht met mentale vooruitgang. Hiervoor is het noodzaak om mentale gezondheid net zoveel prioriteit te geven als fysieke gezondheid. Op scholen, in bedrijven en bij de overheid.”

Joep Verbugt vervolgt: “Daar begint de erkenning die nodig is, om een onderwerp bespreekbaar te maken waaraan nog veel stigmatisering kleeft. Iedereen is wel eens angstig, in paniek of verdrietig. Maar er is nog steeds ongemak om dat met elkaar tot onderwerp van gesprek te maken. En geluk, motivatie, sociale samenhang, kwaliteit, betekenisgeving en daadkracht zijn geen doelstellingen van beleid. Het leren fit houden van ons brein en het vitaler maken van onze samenleving, eist een andere manier van kijken en preventie. Verhelpen, voorkomen en vooral versterken van de mentale gezondheid.”

Een gezamenlijke en politieke verantwoordelijkheid
Joep Verbugt pleit dan ook voor meer investering in het ontwikkelen van mentale gezondheidsvaardigheden. “Het zou een groot deel van het ziekteverzuim oplossen. Maar net als bij het Nationaal Preventieakkoord, is hierbij wel de steun van de overheid noodzakelijk.”

Dat beaamt ook Jacobine Geel (oud-voorzitter van de Nederlandse ggz) die namens de branche eenzelfde oproep doet aan het toekomstige kabinet: “Het is een gezamenlijke en politieke verantwoordelijkheid. Het boek Mentale Vooruitgang laat overtuigend zien dat mentale kracht niet alleen een kwestie is van individuele aanleg of vermogens, maar minstens zozeer een gevolg van maatschappelijke structuren en politieke keuzes.”

Investeer om zorgvraag te verkleinen
Daarbij vult zij aan: “Investering is nodig om een samenleving te bouwen waarin mensen zich competent en van betekenis voelen. Om onzekerheid en tegenslag veerkrachtig op te vangen, moeten zij voorzien worden van de juiste gezondheidsvaardigheden. Alleen zo maak je de samenleving mentaal weerbaar en voorkom je voor een groot deel de enorme vraag naar psychische zorg.”

Hoe groot die vraag is, heeft de coronacrisis nóg zichtbaarder gemaakt. Op een gekke manier heeft dat bijgedragen aan de manier waarop het boek is geland. “De pandemie heeft ons heel duidelijk laten zien dat mentale kwetsbaarheid niet individueel is, maar een collectief probleem van de samenleving. We hebben dat allemaal kunnen voelen dit jaar; dat maakt het actueel en invoelbaar. Ja, er is achterstallig onderhoud, maar er is nu meer aandacht voor mentale kracht, welke zich hopelijk voortzet ná de coronacrisis,” zegt Jacobine Geel.

Kruispunt van de psychische gezondheid
En dat dit nodig is, weet ook waardenetwerk Mentale Gezondheid* van de Nederlandse ggz. Timo de Grefte was bestuursvoorzitter van GGZ Friesland, en bij de Nederlandse ggz bestuurslid en portefeuillehouder mentale gezondheid: “We staan op een kruispunt als het gaat om geestelijke gezondheidszorg. Niet de ziekte en de problematiek staan centraal, maar het positieve gezondheidsbegrip waarbij we mensen gereedmaken om te dealen met het leven. Daarmee onderschrijven wij de gedachte van het boek: mentale veerkracht is iets wat je kunt leren.”

Timo de Grefte doelt onder andere op de mentale schijf van vijf, welke in het boek beschreven staat. Het model geeft overzicht van de aandachtsgebieden om mentale kracht op peil te krijgen, te houden en te vergroten. Het betreft: prestaties, emoties, betrokkenheid, relaties en betekenis. Timo de Grefte: “Deze schijf van vijf draagt eraan bij om zelf je eigen preventie vorm te geven; je leert omgaan met het leven zoals het zich aandient. Natuurlijk moet je daarbij ondersteuning kunnen krijgen, maar dat is niet per definitie een taak van de gezondheidszorg. Over een jaar of tien zou deze schijf een vast onderdeel moeten zijn van het leven.”

Ggz-overstijgend
Net als Joep Verbugt en Jacobine Geel benadrukt Timo de Grefte hierbij het belang van samenwerken. “Zoiets bewerkstelligen gaat verder dan de ggz. Met het waardenetwerk richten wij ons daarom op het mobiliseren van professionals, het samenbrengen van regionale en lokale partijen en het organiseren van verbinding tussen de zorg, het onderwijs en het bedrijfsleven. Succesvolle initiatieven sporen we op, geven we een podium en brengen we in beeld. Dit doen we door – bijvoorbeeld samen met de Federatie voor Gezondheid - webinars te geven. Van, door en voor leden; dat vinden we belangrijk,” vertelt Timo de Grefte.

Op landelijk niveau heeft het waardenetwerk als doel het Nationaal Preventieakkoord uit te breiden met een onderdeel mentale gezondheid.

Een stap dichterbij
De publicatie van het boek is een stap in de goede richting. Een eerste stap om mentale gezondheid op de kaart te krijgen en mentale veerkracht mogelijk te maken. Een stap die haalbaar én nodig is.

Kees Kraaijeveld, Joep Verbugt en Simone Halink zijn de initiatiefnemers én auteurs van het boek Mentale Vooruitgang. Bestel het boek op www.mentalevooruitgang.nl en word lid van de groepMentale Vooruitgangop LinkedIn.

Wil je deelnemen aan één van de webinars van het waardenetwerk of wil je mooie voorbeelden/initiatieven insturen die passen binnen het ‘nieuwe denken’? Mail waardenetwerkcoördinator Mentale Gezondheid Mieneke Kwist: mkwist@denederlandseggz.nl

* Het Waardenetwerk Mentale Gezondheid is een netwerk waarin leden van de Nederlandse ggz samenwerken met relevante samenwerkingspartners op het thema ‘Mentale gezondheid’.