Gezinsgericht werken is de rode draad in zowel de Hervormingsagenda Jeugd 2023-2028 als in het Programma Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming. En dan niet vanuit het aloude hulpverlenersperspectief, maar vanuit het perspectief van het gezin zelf én met hulp van lokale wijkteams.
Marieke Kleiboer, directeur Jeugd bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), is opdrachtgever van de Hervormingsagenda Jeugd 2023-2028. Deze is bedoeld om de jeugdzorg beter te organiseren. David Lamas is programmadirecteur van Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming. Dit programma draait om de beweging naar een meer gezinsgerichte kijk op kind- en gezinsbescherming in gezinnen en huishoudens waar huiselijk geweld en kindermishandeling spelen.
Gezinsgerichte aanpak in de leefomgeving van het kind
Eén op de zeven Nederlandse kinderen heeft te maken met jeugdzorg: een flink aantal. Ook de kinder- en gezinsbeschermingsketen is in Nederland groter dan waar ook ter wereld. Dat kan én dat moet anders, daar zijn Marieke en David van overtuigd. In de basis gunnen we alle kinderen een jeugdzorg-loze jeugd. Met de Hervormingsagenda Jeugd willen we (hoog)specialistische jeugdzorg beter regelen.
De agenda richt zich voor een groot deel op het voorkomen van jeugdzorg. Hoe? De praktijk, begeleiders van lokale wijk- en veiligheidsteams, hulpverleners vanuit de jeugdhulp en ggz, richten zich vaak op de risico’s van de ouder- of kindrol, terwijl er weinig (zorg)aanbod is voor ondersteuning of herstel van de ouder- en kindrol. Door een gezinsgerichte aanpak in de leefomgeving van het kind, en het kantelen van het perspectief van individu naar gezin, voorkomen we jeugdzorg. Integrale, multidisciplinaire wijkteams die hulp en ondersteuning ‘aan de voorkant’ bieden, spelen daarbij een grote rol.”
Marieke Kleiboer
"In de basis gunnen we alle kinderen een jeugdzorg-loze jeugd"
Inkomens- en huisvestingsproblematiek
David ziet net als Marieke de voordelen van meer gezinsgerichte aanpak, ook als het gaat om de bescherming van kinderen en gezinnen. “In de elf proeftuinen van ons Programma Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming begeleiden we met lokale wijkteams 1250 gezinnen en huishoudens. Opmerkelijk is dat in 90 procent van de situaties sprake is van inkomens- en huisvestingsproblematiek, wat leidt tot problemen zoals stress, onbegrepen gedrag en onveiligheid binnen de gezinnen. Onze ervaringen in de proeftuinen laten zien dat praktische hulp van lokale teams vaak al zorgt voor stabilisatie en stressvermindering, waardoor de veiligheid vanzelf verbetert. Een fundamenteel andere aanpak dus dan het direct inzetten van jeugdzorg of de beschermingsketen.”
David Lamas
Eerst een woning
“Zo’n gezinsgerichte aanpak vereist goede afstemming tussen de behandelaren van het gezin of huishouden”, vervolgt David. “Verschillende disciplines moeten samen om tafel om een samenhangend en vooral zinvol behandelplan op te stellen. In de praktijk kan dit bijvoorbeeld betekenen dat er eerst een woning voor het gezin wordt geregeld, voordat het trauma van moeder wordt aangepakt, zodat zij minder stress heeft.”
Uiteraard is het belangrijk dat gezinnen en huishoudens de bescherming krijgen die ze nodig hebben. David: “We hebben die groep nu alleen zo groot gemaakt dat de meest ernstige situaties op wachtlijsten terechtkomen, met alle gevolgen van dien. Door gezinsgericht te werken en ondersteuning en begeleiding vanuit de sociale domeinen in te zetten, kunnen we dit voorkomen.”
Mooie kansen
David realiseert zich dat een echt gezinsgerichte werkwijze makkelijker gezegd dan gedaan is. “Het is een enorme operatie om jeugdzorggerichte wijkteams in de gezinsgerichte beweging te krijgen. Maar ik zie mooie kansen.” En het gebeurt ook al. “Een mooi voorbeeld vind ik Switch Jeugdzorg in Eindhoven”, zegt Marieke. “Hier werken vier organisaties op het gebied van de specialistische jeugdzorg, hulpopvang, volwassenen-ggz en forensische ggz integraal samen. Het is interessant om te zien hoe het daar werkt, wat ervoor nodig is en hoe we dat elders ook kunnen faciliteren.”
"Praktische hulp, gericht op het gezin, zorgt vaak al voor stabilisatie en stressvermindering"
Collectieve betrokkenheid; groot en klein
Bij zowel de Hervormingsagenda Jeugd als het Programma Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming wordt de focus gelegd op een praktische, gezinsgerichte aanpak door samenwerking met lokale teams. Het doel is om gezinnen echt te helpen, in plaats van te proberen om de afzonderlijke problemen in verschillende routes in het systeem op te lossen.
Wat niet wegneemt dat we ons als maatschappij en als mens ook een beetje verantwoordelijk mogen voelen voor elkaar. Marieke is stevige voorstander van burgerinitiatieven die zich op gezinnen en kinderen richten. “Neem steungezinnen, die tijdelijk zorgen voor kinderen van ouders die vanwege hun eigen problemen of behandeling tijdelijk ontlast moeten worden. Op zo’n manier hoeft er geen professionele zorg aan te pas te komen. Zelf heb ik twee jaar lang elke derde zaterdag van de maand voor drie jongetjes van 2, 4 en 6 jaar gezorgd. Daarna kon het gezin het zelf weer aan. In mijn tuinhuisje woont een meisje dat in een jeugdinstelling woonde en op 18-jarige leeftijd nog niet helemaal zelfstandig op kamers kan wonen. Dit is geregeld via stichting Kamers met Aandacht. Als burger ben ik geen hulpverlener, maar kan ik prima de mentor van dit meisje zijn. En als ík het kan, kunnen anderen het ook.”
Ook David weet uit ervaring hoeveel verschil het kan maken als je aandacht hebt voor elkaar. Zo kwam hem via zijn dochter ter ore dat haar klasgenoot een klap van haar vader had gekregen. “Ik had een melding kunnen doen bij Veilig Thuis. Maar ik ben gewoon een biertje met de man gaan drinken om erachter te komen wat er nou werkelijk speelde. Achteraf was dat veel beter dan simpelweg een melding doen. Als we sterke wijken willen, moeten we zelf ook iets doen: meer voor elkaar gaan zorgen.”